Το μοναδικό λειτουργικό αντίγραφο της αθηναϊκής τριήρους του 5ου αιώνα π.Χ. κατέπλευσε στο λιμάνι της Αίγινας με αφορμή τα «Σαλαμίνια 2022». Η παρουσία του υπενθύμισε σε όλους μας τη σημαντική προσφορά της Αίγινας στη Ναυμαχία της Σαλαμίνας.
Το Φθινόπωρο του 481 π.Χ., κατά τη δεύτερη φάση του Μηδικού πολέμου, οι δύο σκληροί ανταγωνιστές, Αθηναίοι και Αιγινήτες, μπροστά στην περσική απειλή που πλησίαζε την Αθήνα, παρέβλεψαν για λίγο τη μακροχρόνια και αιματηρή έχθρα τους. Συμμετείχαν στο συνέδριο που έγινε στον Ισθμό της Κορίνθου ανάμεσα σε άλλες 31 πόλεις. Η κοινή απόφαση ήταν να πολεμήσουν ενωμένοι εναντίον των εχθρών. Οι Αιγινήτες έστειλαν 18 πολεμικές τριήρεις στο Αρτεμίσιο πολεμώντας με ηρωισμό. Παράλληλα, ανέλαβαν την ευθύνη της περιφρούρησης του νησιού που εκτός από τους ντόπιους κατοίκους φιλοξενούσε και άμαχο πληθυσμό από την Αθήνα. Η αποτυχία, όμως, της πολεμικής σύρραξης στο Αρτεμίσιο προμήνυε νέα αναμέτρηση.
Η απόφαση για ναυμαχία τον Σεπτέμβρη του 480 π.Χ. λαμβάνεται από τους Αθηναίους εφόσον οι Πέρσες όλο και περισσότερο ζύγωναν με τα πλοία τους προς τον Πειραιά. Συγκεκριμένα ο Θεμιστοκλής, μετά και από τον χρησμό του Μαντείου των Δελφών, ότι “τα ξύλινα τείχη θα τους σώσουν”, προτείνει η μάχη να δοθεί με τα πλοία στη θάλασσα και συγκεκριμένα στον θαλάσσιο χώρο ανάμεσα στη Σαλαμίνα, τις ακτές της Αττικής και το νησάκι Ψυτάλλεια. Αντίθετα, οι Πελοποννήσιοι προτιμούν τον Ισθμό της Κορίνθου.
Ακολουθώντας οι Αιγινήτες την πρόταση του Θεμιστοκλή για πολεμική αναμέτρηση με τον στόλο των Περσών στα στενά της Σαλαμίνας, ξεκίνησαν την προετοιμασία. Κατέφθασαν με 30 τριήρεις και παρατάχτηκαν στα δεξιά μαζί με τους Μεγαρείς και τους Σπαρτιάτες που είχαν και την αρχηγία της μάχης, ενώ οι Αθηναίοι παρέμειναν στα αριστερά. Με εντολή, μάλιστα, του Θεμιστοκλή μετέφεραν οι Αιγινήτες από το νησί τους τα είδωλα των Αιακιδών στο πεδίο της μάχης για να αναπέμψουν ικεσίες όπως έκαναν, άλλωστε, και προς τον Αίαντα τον Τελαμώνιο. Αναφέρει, μάλιστα, ο Ηρόδοτος στο έργο του Ουρανία, όπου περιγράφει τη ναυμαχία, ότι κατά τη διάρκεια της μάχης έβλεπαν στον ουρανό τα φαντάσματα των Αιακιδών οπλισμένα να τους προστατεύουν.
Οι Έλληνες, όμως, αν και παρατεταγμένοι στα στενά της Σαλαμίνας συνέχιζαν να διαφωνούν για τη θέση της μάχης ως τη στιγμή που κατέφθασε από την Αίγινα ο εξόριστος πολιτικός Αριστείδης. Τους ανακοίνωσε ότι ήδη οι Πέρσες βρίσκονταν εκεί και φρόντιζαν να τους περικυκλώσουν. Στο άκουσμα της είδησης ακυρώθηκε οποιαδήποτε σκέψη για μετακίνηση.
Η μάχη που δόθηκε στη θάλασσα ήταν σκληρή. Το σχέδιο, όμως, του Θεμιστοκλή για τον τρόπο παράταξης του στόλου μέσα στα στενά έδωσε την ευκαιρία στους Έλληνες να αντιμετωπίσουν τα εχθρικά πλοία ένα προς ένα κάθε φορά και όχι όλα μαζί. Επίσης, οι Έλληνες είχαν φροντίσει τα πλοία τους να είναι στεγνά και άρα ελαφριά για να κυβερνούνται και να ελίσσονται εύκολα και γρήγορα σε αντίθεση με τα εχθρικά που δεν είχαν τη δυνατότητα να βγουν στην ακτή για συντήρηση.
Οι Αιγινήτες κατά τη διάρκεια της ναυμαχίας πολέμησαν με ηρωισμό και δεξιοτεχνία ως έμπειροι ναυτικοί μαζί με τους Αθηναίους. Συνέτριβαν και βούλιαζαν τα περσικά πλοία διότι "ναυμαχούσαν με πειθαρχία και τάξη". Μάλιστα, επιχείρησαν έξοδο από την αριστερή πτέρυγα των Περσών καταφέρνοντάς τους μεγάλο πλήγμα. Ο Αιγινήτης Πολύκριτος, γιος του Κριού, διακρίθηκε για την ανδρεία του ανάμεσα στους πολεμιστές. Κατάφερε να καταδιώξει και να εμβολίσει ένα καράβι της Σιδώνας ανακαλύπτοντας ανάμεσα στο πλήρωμά του αιχμάλωτο από το Αρτεμίσιο τον Αιγινήτη Πυθέα, γιο του Ισχενόου που τον ελευθέρωσε. Βλέποντας τότε μπροστά του την αθηναϊκή ναυαρχίδα με το Θεμιστοκλή του φώναξε ειρωνικά "έτσι μηδίζουν οι Αιγινήτες", δίνοντας ζωντανή απάντηση στις κατηγορίες των Αθηναίων για μηδισμό και στη συνέχεια βύθισε το πλοίο που καταδίωκε τον Θεμιστοκλή. Ο Πολύκριτος μαζί με τον Αμεινία τον Παλληνέα και τον Ευμένη τον Αναγυράσιο προτάθηκαν μάλιστα για το πρώτο βραβείο ανδρείας, ενώ ο Θεμιστοκλής για το δεύτερο.
Η άνιση ναυμαχία της Σαλαμίνας τελείωσε με τη νίκη των Ελλήνων σημειώνοντας απώλειες και στις δύο πλευρές. Οι Πέρσες έχασαν 200 πλοία από τα 1207 που είχε αρχικά ο στόλος τους. Το ⅓ από αυτά χάθηκε στη Μαγνησία, λόγω καταιγίδας, περισσότερα από 200 χάθηκαν στην Εύβοια, ενώ τουλάχιστον 50 πλοία καταστράφηκαν κατά τη διάρκεια της ναυμαχίας του Αρτεμισίου. Ο περσικός στόλος ενισχύθηκε με 120 πλοία από τη Θράκη και τις γύρω περιοχές. Έτσι, πιο ρεαλιστικά, πιστεύεται ότι ο περσικός στόλος αριθμούσε περίπου 600-800 πλοία κατά τη διάρκεια της ναυμαχίας. Οι Έλληνες έχασαν 40 από τα 380 πλοία τους. Οι Αιγινήτες επέστρεψαν στο νησί τους με τριάντα νεκρούς αλλά και με ένα "βραβείο αριστείας" που τους απέδωσε με χρησμό το μαντείο των Δελφών. Επίσης, κατά τη μοιρασιά των λαφύρων στον Ισθμό της Κορίνθου τούς δόθηκε το μεγαλύτερο μέρος. Τα πολυάριθμα ακρόπρωρα που κέρδισαν τα έστειλαν στο μαντείο μαζί με έναν χάλκινο ιστό που τον κοσμούσαν τρία αστέρια, σύμβολα των Διοσκούρων και του Δελφινίου Απόλλωνα που ήταν προστάτες των Αιγινητών ναυτικών.
Μία από τις βόρειες ακτές του νησιού μας φιλοξενεί κατά παράδοση τους τάφους των Σαλαμινομάχων. Τα ορθογώνια αυτά ανοίγματα που είναι σκαλισμένα επάνω στον συμπαγή βράχο με κατεύθυνση προς τη Σαλαμίνα διατηρούν στη μνήμη μας τη γενναιότητα και τον ηρωισμό των έμπειρων Αιγινητών ναυτικών.